Rabu, 31 Mei 2017

TUGAS KELOMPOK NYERAT (SASTRA)

Atur Prawacana
Alhamdulillah, puji syukur mugi tansah katetepaken dhumateng Gusti Allah ingkang Maha Agung ingkang sampun paring rahmat, hidayah  saha inayahipun sahengga makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken. Makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika kasusun kagem njangkepi tugas mata kuliah Nyerat Karya Ilmiah”.
Boten kesupen sholawat saha salam mugi tansah katetepaken dhumateng junjungan kita Nabi Agung Muhammad Saw ingkang kita ajeng-ajengaken syafaatipun wonten ing akhirat sakpunika.
Boten kesupen ugi sedaya panyusun ngaturaken aguning panuwun dhumateng :
1.      Ibu Prof. Dr. Dra. Suharti, M.Hum pinangka Dosen mata kuliah Busana Jawa ingkang sampun paring bimbingan saha saran sahengga makalah punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken.
2.      Tiyang sepuh ingkang sampun paring dukugan moral saha material wontening panyusunan makalah punika.
Sedaya panyusun nyadari lan mangertosi bilih wonten ing panyusunan makalah punika taksih tebih saking sampurna, awit saking panyusunanipun, basanipu, utawi pnyeratanipun. Awit saking punika pramila sedaya panyusun nyuwun panyruwe saha pramayogi ingkang tansah ngantu-antu.  

               Yogyakarta, 30 Mei 2017

                          Panyusun



Daftar isi
i.                                Atur Prawacana.....................................................1
ii.                              Daftar Isi...............................................................2
BAB I                         Pambuka
                                    Dasaring Panaliten ................................................3-4
                                    Undheraning Perkawis...........................................4
                                    Ancas.....................................................................4

BAB II            Gegaran teori........................................................5
BAB III          Wosing Panaliten
1.      Pangertosan tembang dolanan........................6-7
2.      Jinising tembang dolanan...............................7-8
3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang
dolanan.........................................................9-12
BAB IV          Dudutan...............................................................13
iii.                            Kapustakaan........................................................14









BAB I
PAMBUKA
1.      Dasaring panaliten
Saksampunipun mangertos teges sastra ingkang umum, kita saged mangertos teges sastra anak saha kados pundi sastra ingkang leres lan becik kangge lare-lare. Sakperangan wonten pandangon babagan sastra ingkang dipunandharaken kados ta :
Pandangon kaping pisan ngandharaken bilih sastra anak tumuju namung kangge lare-lare kemawon. Gadhah teges bilih saged dipuntingali saking basa saha pengantar ingkang nyerat, menika terang-terangan ngandharaken sastra ingkang dipunserat kangge lare-lare. Boten namung saking menika kemawon, ananging ugi saged dipuntingali saking media ingkang ngemot , tuladhanipun majalah lare-lare  (bobo, ananda, lsp).
Ingkang kaping kalih ngandharaken bilih sastra anak menika ngemot babagan cariyos lare-lare. Wos saking cariyos inggih menika babagan kawruh, raos saha pengalaman saking lare-lare.(Huck, et al, 1987:5). Lare menika boten remen kaliyan cariyos inkang ngemot babagan nostalgia saha katresnan amargi boten trep kaliyan karakteripun lare-lare. Lare remen kaliyan cariyos futuristik , amargi cariyos menika ngemot babagan cita-cita, pengalaman, saha cariyos fiksi trep kaliyan karakteripun.
Ingkang kaping tiga, sastra anak inggih menika ingkang dipuserat piyambak kaliyan lare-lare. Dipunwastani mekaten adhedhasar namung lare-lare ingkang saged mratelakaken pengalaman, raos, saha penggalihipun kanthi jujur.
Kaping sekawan, pandangon ingkang ngandharaken bilih sastra bocah menika sastra ngemot babagan nilai moral lan pendidikan, dipunginakaken kangge ngrembakakake pribadi lare-lare supados saged dados masyarakat ingkang gadhah mora saha adap.
Jinising karya sastra anak menika kathah, salah satunggaling inggih menika “Tembang Dolanan”. Andhedasar menika ing makalah dipunrembag keging menapa tembang dolanan dados salah satunggaling jinising sastra anak.
2.      Undheraning perkawis
2.1   Menapa ingkang dipunwastani tembang dolanan?
2.2   Menapa kemawon jinising temban dolanan ?
2.3   Kados pundi tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan?

3.      Ancas
3.1  Mangertos ingkang dipunwastani tembang dolanan.
3.2  Mangertos jinising temban dolanan.
3.3  Mangertos tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.













BAB II
Gegaran Teori

              Sastra saking basa sansekerta, sas ingkng gadhah makna “ ngajar , caos pitedah”, -tra nunjukaken alat kangge ngajar. Saged dipundudut bilih sastra menika alat kangge nunjukakaen, pitedah tuladhanipun silpasastra, buku arsitekektur : kamasutra” buku pitedah babgan kasmaran” (A.Teeuw,1984: 25).
Sastra inggih menika ungkapan saking fakta artistik saha imajinatif minangka manifestasi pagesangan manungsa. (Mursal Esteen, 1978:29).
              Sastra ugi gadhah teges wujud saking asiling pakaryan seni kreatif ingkang objekipun manungsa saha pagesangan, pagesanganipun ngginakaken basa minangka jembatan sosial anggenipun gesang. (Semi, 1988: 8). Sastra menika asling tiruan saking kasunyataan (Mimesis). Karya sastra kedah tuladha saking alam semesta saha model ksunyatan, awit saking menika nilai sastra rendah saha adoh saking ide( Plato). Sastra minagka kagiatan , awujud agama, kawruh saha filsafat.( Aristoteles).














BAB III
Wosing Panaliten

1.      Pangertosan Tembang Dolanan
Tembang dolanan inggih menika reriptan gagrak enggal ingkang boten ngginakaken paugeran gatra, guru lagu, guru wilangan, lan dhong dhing. Biyasanipun dipuntembangake dening lare-lare alit, tuladhanipun wonten ing desa sinambi dolanan barengan kanca-kanca sinambi dipuniringi kaliyan gendhing. Lumntar tembang kala wau lare-lare dipuntepangake kaliyan kewan, tethukulan, tetanduran, lingkungan lam, lsp. Kadhang kala tembang ugi dipuntembangake dening waranggana jroning swasana tinamtu kaya ta ing pagelaran ringgit wacucal.
Tembang dolanan basa Jawa kangge sarana ngisi wekdal ingkang luang lan sarana komunikasi ingkang ngemot pesan moral. Tembang dolanan trep kaliyan karakter lare-lare, amargi trep kaliyan ngrembakaning jiwa anak remen dolanan. Dr Suharko Kasaran, (Ketua Komisi Nasional Budi Pekerti) ngandharaken bilih anak ingkang kirang dibina saha kirang anggenipun caos pendidikan budi pekerti , ing umur 14 taun anak menika cenderung brutal. Pembinaan saha pendidikan budi pekerti ingkang kirang menika nuwuhaken tawuran , pelecehan seksual, lsp (wawanrembag Bultin siyang RCTI, 11 Mei 1999).
Sipat lagu dolanan menika didaktis lan sosial,(Riyadi, wonten ing Djaka Lodang , 5 Agustus 1989). Didaktis inggih menika nedahaken bilih tembang dolanan ngemot  babagan pendidikan, dipunandharaken langsung ing lirik tembang utawa ingkang dipunadharaken tersirat ing perumpamaan utawi analogi. Salah satunggaling keahlian tiyang Jawi damel maneka warni ajaran kanthi bebasan. Sosial gadhah teges menawi tembang dolanan saged dados jembatan kangge jalin hubungan sosial anak saha nuwuhaken sipat-sipat sosial.

            Tembang dolanan anak menika gadhah sipat ingkang mirungan. Dipunwastani mirungan amargi beda kaliyan tembang Jawa sanesipun. Tembang dolanan anak menika lisan Jawa , inggih menika nyanyian rakyat (Dadanadjaja, 1985:19). Tembang dolanan anak gadhah paugeran(Sarwono, dkk 1995:19) inggih menika :
1.      Basa ingkang prasaja.
2.      Cengkok ingkang prasaja.
3.      Jumlah gatra ingkang prasaja.
4.      Ngemot sakperangan perkawis ingkang trep kaliyan kondidi anak.
Lirik ing tembang dolanan gadhah makan tersirat kadosta makna religius, sesarengan, kebangsaan, saha nilai estetis. Lare-lare menika awujud kadang muda ingkang daos penerus bangsa. Bilih saking lare-lare menika sampun kelangan karakter saha boten gadhah budi pekerti ingkang becik, bangsa Indonesia bakal kelangan jatidiri saha karakter bangsa ingkang luhur.
Generasi penerus menika kedah gadhah raos bombong saha jiwa pahlawn kangge ngadhepi masalah. Dipunwiwiti kanthi gadhah raos duweni, saha sneneg kaoyan budaya bangsa piyambak. Tembang dolanan minangka warisan nenek moyang ingakng gadhah nilai-nilai luhur wajib dipunlestantunaken.
2.      Jinising tembang dolanan.
Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika :
a.       Tembang dolanan gagrag lawas.
Tembang dolanan gagrag lawas inggih menika temang dolanan ngkang boten dipunmagertosi sinten ingkang ngripta, sipatipun klasik, lan lagunipun gadhah makna ingkang susah ditebak. Biyasanipun tembang dolanan dipuncripta sampun dangu, sakderengipun taun 1900-an. Tuladha tembang dolanan gagrag lawa inggih menika :
-gundul-gundul pacul
-pendhisil
-Wajibe Dadi Murid
-Jaranan
-Lir-ilir
-Cublak-cublak suweng
-Aku Duwe Pitik
-Sinten Numpak Sepur
-Menthog-Menthog dsb.
                        b. Tembang dolanan gagrag anyar.
Tembang dolanan gagrag anyar inggih menika tembang dolanan ingkang sipatipun awujud kreasi anyar, gampang ditebak, saha ingkang ngripta jelas. Tuladha tembang dolanan gagrag anyar inggih menika :
- (Kaya Ki Narto Sabdo) Gugur Gunung, Lumung Desa, Tahu-tahu   Tempe, Jamu Jawa, Gula Klapa.
- (Karya Ki Anom Suroto) Solo Berseri  dan Mas Sopir
- (Karya Sarwanto, S. Kar) Wonogiri Sukses, dsb.

3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.
Saking data pikantuk bilih tembang dolanan basa jawa gadhah mkana utawi nilai budi pekerti, religius, sesarengan, mandiri, boten sombong, saha intropeksi diri. Diandharaken kirang langkung mekaten :
·         Tembang dolanan ingkang ngemot nilai budi pekerti, religius :
a.   SLUKU-SLUKU BATOK
Sluku-sluku bathok
Bathoke ela-elo
sluku bathok
Bathoke ela-elo
Si Rama menyang Solo
Oleh-olehe payung motha
Mak jenthit lolo lobah
Wong mati ora obah
Nek obah medeni bocah
Nek urip goleka dhuwit.
   Tembang dolanan “sluku-sluku bathok” gadhah makna :
Goyangke sirah
Gelengake sirah
Bapak tindak ing Solo
Oleh-olehe payung motha
Tiba-tiba obah
Tiyang seda boten obah
Yen obah medeni bocah
Yen urip goleko duwit
Manungsa kedah ngresiki batin kanthi dedonga saha dzikir eling marang Gusti Allah, kanthi ngelengake sirah donga kanthi ngucap  laa illa ha illallah rikala bungah utawi susah, rikala pikantuk musibah kedah nerima, urip mati manungsa wonten ing Gusti, amerga menika kedah nindakaken kebajikan kaliyan sesami, ngibadah kaliyan Gusti, menawi badhe nyabut nyawa boten wonten tiyang ingkang saged ngaling-ngalingi.

b.   Ilir-Ilir
Lir-ilir, lir-ilir
Tandure wus sumilir
Tak ijo royo-royo
Tak sengguh temanten anyar
Cah angon, cah angon
Penekno blimbing kuwi
Lunyu-lunyu penekno
Kanggo mbasuh dodotiro
Dodotiro, dodoiro
Kumitir bedah ing pinggir
Dondomono, jlumatono
Kanggo sebo mengko sore
Mumpung padhang rembulane
Mumpung jembar kalangane
Yo sorako, sorak iyo!!
   Tembang dolanan “Ilir-Ilir” gadhah makna :
Tangia tangia
Tanduran wis muncul
Ijo tenan
Bocah angon, bocah angon
Penekeno uwit blimbing kuwi
Lunyu ananging tetep penekna
Kangge basuh sandanganmu
Suwek ing bagian pinggir
Jaitna , benakna
Kangge mengko sore
Mumpung rembulane cumlorot
Mumpung ana wektu sela
Soraka sorak horee
                                                Kita minangka tiyang manungsa kedah tangi saking
keterpurukan kangge nebalake iman lan kedah ngupiya supados bagya. Anak gembala mendhet blimbing dipunibaratake printah lima wektu. Dipun upiya kanthi temnanan ngayahi rukun islam menapa kemawon ingkang dadaos alanganipun. Wondene kaya ta sandangan ingkang suwek kana kene ananging kita kedah terus benerake , kaya ta iman ingkang kadang medhun kedah dipuntebalake malih.
c.   Padhang Bulan
Yo prakanca dolanan ing njaba
Padhang mbulan padhangé kaya rina
Rembulané kang ngawé-awé
Ngélikaké aja turu soré-soré
            Tembang dolanan “Padhang Bulan” gadhah makna :
Ayo kanca-kanca padha dolanan ing njaba
Cahya rembulan terang
Rembulan kaya ngawe-awe tangane
Ngelengake supados boten turu sore
            Kita kedah gadhah raos sukur marang Gusti ingkang maha kuaos kangge nikmati kaendahan alam. Kangge nwuwuhaken raos sukur kita kedah boten turu sore supados mangkih saged njalani ibadah wengi.

·         Tembang dolanan basa ngemot budi pekerti, saged dipuntingali saking :

a. Jaranan
Jaranan- jaranan, jarane jaran teji
Sing numpak ndoro bei
sing ngiring para mentri
Jeg-jeg nong, jreg-jreg gung
Jeg-jeg gedebuk krincing
Gedebug jedher
Gedebug krincing
Jeg-jeg gedebuk jedher
      Tembang dolanan “Jaranan” gadhah makna budi pekerti ingkang tersirat , inggih menika :
1.      Sesarengan
Lirik “sing numpak ndara bei sing ngiring para mentri” , wonten ing lirik menika kasirat bilih wonten sesarengan antawispun majikan kaliyan rewang. Saling biyantu siji lan sijine.
2.      Ngurmati kaliyan ingkang langkung dhuwur drajatipun.
Budaya Jawa nganndharaken bilih, tiyang ingkang gadhah derajat rendah kedah ngurmati tiyang ingkang gadhah derajat langkung dhuwur. Menika saged katingal saking lirik tembang ndara Bei, ndara Bei menika kangge tiyang ingkang ningrat. Tugas saking para menteri ngawal. Budi pekerti kedah jelas dipuntanemakaen.
b.      MENTHOK-MENTHOK
Menthok-menthok tak kandhani
Mung solahmu angisin-isini
Bokya aja ndheprok
Ana kandhang wae
Enak-enak ngorok
Ora nyambut gawe
Methok-menthok
Mung lakumu megal-megol gawe guyu
                        Tembang dolanan menthok-menthok gadhah makna bilih dados tiyang menika edha intropeksi , boten pareng sombong, lsp. Boten pareng malesan , kangge urip menika kedah ngupiya kanthi temenanan. 












BAB IV
Panutup

            Jinising sastra menika kathah, tembang dolanan menika salah satunggaling wujud karya sastra. Tembang dolanan ingigih menika karya sastra lisan. Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika tembang dolanan gagrag anyar saha ingkang lawas. Boten namung kaperang dados kalih , ananging tembang dolanan gadhah makna ingkang tersirat saha makna langsung. Saben lirik tembang dolanan gadhah makna budi pekerti, makna pendidikan , lsp. Saking tembang dolanan kita saged ngajari lare-lare supados mangerti budaya bangsa piyambak.






















Kapustakaan
A.Teuww.1984. Sastra Dan Ilmu Sastra. Jakarta: Dunia Pustaka Jaya
Ki demang.com : Kongres Bahasa Jawa 5

 Atur Prawacana
Alhamdulillah, puji syukur mugi tansah katetepaken dhumateng Gusti Allah ingkang Maha Agung ingkang sampun paring rahmat, hidayah  saha inayahipun sahengga makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken. Makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika kasusun kagem njangkepi tugas mata kuliah Nyerat Karya Ilmiah”.
Boten kesupen sholawat saha salam mugi tansah katetepaken dhumateng junjungan kita Nabi Agung Muhammad Saw ingkang kita ajeng-ajengaken syafaatipun wonten ing akhirat sakpunika.
Boten kesupen ugi sedaya panyusun ngaturaken aguning panuwun dhumateng :
1.      Ibu Prof. Dr. Dra. Suharti, M.Hum pinangka Dosen mata kuliah Busana Jawa ingkang sampun paring bimbingan saha saran sahengga makalah punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken.
2.      Tiyang sepuh ingkang sampun paring dukugan moral saha material wontening panyusunan makalah punika.
Sedaya panyusun nyadari lan mangertosi bilih wonten ing panyusunan makalah punika taksih tebih saking sampurna, awit saking panyusunanipun, basanipu, utawi pnyeratanipun. Awit saking punika pramila sedaya panyusun nyuwun panyruwe saha pramayogi ingkang tansah ngantu-antu.  

               Yogyakarta, 30 Mei 2017

                          Panyusun



Daftar isi
i.                                Atur Prawacana.....................................................1
ii.                              Daftar Isi...............................................................2
BAB I                         Pambuka
                                    Dasaring Panaliten ................................................3-4
                                    Undheraning Perkawis...........................................4
                                    Ancas.....................................................................4

BAB II            Gegaran teori........................................................5
BAB III          Wosing Panaliten
1.      Pangertosan tembang dolanan........................6-7
2.      Jinising tembang dolanan...............................7-8
3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang
dolanan.........................................................9-12
BAB IV          Dudutan...............................................................13
iii.                            Kapustakaan........................................................14









BAB I
PAMBUKA
1.      Dasaring panaliten
Saksampunipun mangertos teges sastra ingkang umum, kita saged mangertos teges sastra anak saha kados pundi sastra ingkang leres lan becik kangge lare-lare. Sakperangan wonten pandangon babagan sastra ingkang dipunandharaken kados ta :
Pandangon kaping pisan ngandharaken bilih sastra anak tumuju namung kangge lare-lare kemawon. Gadhah teges bilih saged dipuntingali saking basa saha pengantar ingkang nyerat, menika terang-terangan ngandharaken sastra ingkang dipunserat kangge lare-lare. Boten namung saking menika kemawon, ananging ugi saged dipuntingali saking media ingkang ngemot , tuladhanipun majalah lare-lare  (bobo, ananda, lsp).
Ingkang kaping kalih ngandharaken bilih sastra anak menika ngemot babagan cariyos lare-lare. Wos saking cariyos inggih menika babagan kawruh, raos saha pengalaman saking lare-lare.(Huck, et al, 1987:5). Lare menika boten remen kaliyan cariyos inkang ngemot babagan nostalgia saha katresnan amargi boten trep kaliyan karakteripun lare-lare. Lare remen kaliyan cariyos futuristik , amargi cariyos menika ngemot babagan cita-cita, pengalaman, saha cariyos fiksi trep kaliyan karakteripun.
Ingkang kaping tiga, sastra anak inggih menika ingkang dipuserat piyambak kaliyan lare-lare. Dipunwastani mekaten adhedhasar namung lare-lare ingkang saged mratelakaken pengalaman, raos, saha penggalihipun kanthi jujur.
Kaping sekawan, pandangon ingkang ngandharaken bilih sastra bocah menika sastra ngemot babagan nilai moral lan pendidikan, dipunginakaken kangge ngrembakakake pribadi lare-lare supados saged dados masyarakat ingkang gadhah mora saha adap.
Jinising karya sastra anak menika kathah, salah satunggaling inggih menika “Tembang Dolanan”. Andhedasar menika ing makalah dipunrembag keging menapa tembang dolanan dados salah satunggaling jinising sastra anak.
2.      Undheraning perkawis
2.1   Menapa ingkang dipunwastani tembang dolanan?
2.2   Menapa kemawon jinising temban dolanan ?
2.3   Kados pundi tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan?

3.      Ancas
3.1  Mangertos ingkang dipunwastani tembang dolanan.
3.2  Mangertos jinising temban dolanan.
3.3  Mangertos tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.













BAB II
Gegaran Teori

              Sastra saking basa sansekerta, sas ingkng gadhah makna “ ngajar , caos pitedah”, -tra nunjukaken alat kangge ngajar. Saged dipundudut bilih sastra menika alat kangge nunjukakaen, pitedah tuladhanipun silpasastra, buku arsitekektur : kamasutra” buku pitedah babgan kasmaran” (A.Teeuw,1984: 25).
Sastra inggih menika ungkapan saking fakta artistik saha imajinatif minangka manifestasi pagesangan manungsa. (Mursal Esteen, 1978:29).
              Sastra ugi gadhah teges wujud saking asiling pakaryan seni kreatif ingkang objekipun manungsa saha pagesangan, pagesanganipun ngginakaken basa minangka jembatan sosial anggenipun gesang. (Semi, 1988: 8). Sastra menika asling tiruan saking kasunyataan (Mimesis). Karya sastra kedah tuladha saking alam semesta saha model ksunyatan, awit saking menika nilai sastra rendah saha adoh saking ide( Plato). Sastra minagka kagiatan , awujud agama, kawruh saha filsafat.( Aristoteles).














BAB III
Wosing Panaliten

1.      Pangertosan Tembang Dolanan
Tembang dolanan inggih menika reriptan gagrak enggal ingkang boten ngginakaken paugeran gatra, guru lagu, guru wilangan, lan dhong dhing. Biyasanipun dipuntembangake dening lare-lare alit, tuladhanipun wonten ing desa sinambi dolanan barengan kanca-kanca sinambi dipuniringi kaliyan gendhing. Lumntar tembang kala wau lare-lare dipuntepangake kaliyan kewan, tethukulan, tetanduran, lingkungan lam, lsp. Kadhang kala tembang ugi dipuntembangake dening waranggana jroning swasana tinamtu kaya ta ing pagelaran ringgit wacucal.
Tembang dolanan basa Jawa kangge sarana ngisi wekdal ingkang luang lan sarana komunikasi ingkang ngemot pesan moral. Tembang dolanan trep kaliyan karakter lare-lare, amargi trep kaliyan ngrembakaning jiwa anak remen dolanan. Dr Suharko Kasaran, (Ketua Komisi Nasional Budi Pekerti) ngandharaken bilih anak ingkang kirang dibina saha kirang anggenipun caos pendidikan budi pekerti , ing umur 14 taun anak menika cenderung brutal. Pembinaan saha pendidikan budi pekerti ingkang kirang menika nuwuhaken tawuran , pelecehan seksual, lsp (wawanrembag Bultin siyang RCTI, 11 Mei 1999).
Sipat lagu dolanan menika didaktis lan sosial,(Riyadi, wonten ing Djaka Lodang , 5 Agustus 1989). Didaktis inggih menika nedahaken bilih tembang dolanan ngemot  babagan pendidikan, dipunandharaken langsung ing lirik tembang utawa ingkang dipunadharaken tersirat ing perumpamaan utawi analogi. Salah satunggaling keahlian tiyang Jawi damel maneka warni ajaran kanthi bebasan. Sosial gadhah teges menawi tembang dolanan saged dados jembatan kangge jalin hubungan sosial anak saha nuwuhaken sipat-sipat sosial.

            Tembang dolanan anak menika gadhah sipat ingkang mirungan. Dipunwastani mirungan amargi beda kaliyan tembang Jawa sanesipun. Tembang dolanan anak menika lisan Jawa , inggih menika nyanyian rakyat (Dadanadjaja, 1985:19). Tembang dolanan anak gadhah paugeran(Sarwono, dkk 1995:19) inggih menika :
1.      Basa ingkang prasaja.
2.      Cengkok ingkang prasaja.
3.      Jumlah gatra ingkang prasaja.
4.      Ngemot sakperangan perkawis ingkang trep kaliyan kondidi anak.
Lirik ing tembang dolanan gadhah makan tersirat kadosta makna religius, sesarengan, kebangsaan, saha nilai estetis. Lare-lare menika awujud kadang muda ingkang daos penerus bangsa. Bilih saking lare-lare menika sampun kelangan karakter saha boten gadhah budi pekerti ingkang becik, bangsa Indonesia bakal kelangan jatidiri saha karakter bangsa ingkang luhur.
Generasi penerus menika kedah gadhah raos bombong saha jiwa pahlawn kangge ngadhepi masalah. Dipunwiwiti kanthi gadhah raos duweni, saha sneneg kaoyan budaya bangsa piyambak. Tembang dolanan minangka warisan nenek moyang ingakng gadhah nilai-nilai luhur wajib dipunlestantunaken.
2.      Jinising tembang dolanan.
Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika :
a.       Tembang dolanan gagrag lawas.
Tembang dolanan gagrag lawas inggih menika temang dolanan ngkang boten dipunmagertosi sinten ingkang ngripta, sipatipun klasik, lan lagunipun gadhah makna ingkang susah ditebak. Biyasanipun tembang dolanan dipuncripta sampun dangu, sakderengipun taun 1900-an. Tuladha tembang dolanan gagrag lawa inggih menika :
-gundul-gundul pacul
-pendhisil
-Wajibe Dadi Murid
-Jaranan
-Lir-ilir
-Cublak-cublak suweng
-Aku Duwe Pitik
-Sinten Numpak Sepur
-Menthog-Menthog dsb.
                        b. Tembang dolanan gagrag anyar.
Tembang dolanan gagrag anyar inggih menika tembang dolanan ingkang sipatipun awujud kreasi anyar, gampang ditebak, saha ingkang ngripta jelas. Tuladha tembang dolanan gagrag anyar inggih menika :
- (Kaya Ki Narto Sabdo) Gugur Gunung, Lumung Desa, Tahu-tahu   Tempe, Jamu Jawa, Gula Klapa.
- (Karya Ki Anom Suroto) Solo Berseri  dan Mas Sopir
- (Karya Sarwanto, S. Kar) Wonogiri Sukses, dsb.

3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.
Saking data pikantuk bilih tembang dolanan basa jawa gadhah mkana utawi nilai budi pekerti, religius, sesarengan, mandiri, boten sombong, saha intropeksi diri. Diandharaken kirang langkung mekaten :
·         Tembang dolanan ingkang ngemot nilai budi pekerti, religius :
a.   SLUKU-SLUKU BATOK
Sluku-sluku bathok
Bathoke ela-elo
sluku bathok
Bathoke ela-elo
Si Rama menyang Solo
Oleh-olehe payung motha
Mak jenthit lolo lobah
Wong mati ora obah
Nek obah medeni bocah
Nek urip goleka dhuwit.
   Tembang dolanan “sluku-sluku bathok” gadhah makna :
Goyangke sirah
Gelengake sirah
Bapak tindak ing Solo
Oleh-olehe payung motha
Tiba-tiba obah
Tiyang seda boten obah
Yen obah medeni bocah
Yen urip goleko duwit
Manungsa kedah ngresiki batin kanthi dedonga saha dzikir eling marang Gusti Allah, kanthi ngelengake sirah donga kanthi ngucap  laa illa ha illallah rikala bungah utawi susah, rikala pikantuk musibah kedah nerima, urip mati manungsa wonten ing Gusti, amerga menika kedah nindakaken kebajikan kaliyan sesami, ngibadah kaliyan Gusti, menawi badhe nyabut nyawa boten wonten tiyang ingkang saged ngaling-ngalingi.

b.   Ilir-Ilir
Lir-ilir, lir-ilir
Tandure wus sumilir
Tak ijo royo-royo
Tak sengguh temanten anyar
Cah angon, cah angon
Penekno blimbing kuwi
Lunyu-lunyu penekno
Kanggo mbasuh dodotiro
Dodotiro, dodoiro
Kumitir bedah ing pinggir
Dondomono, jlumatono
Kanggo sebo mengko sore
Mumpung padhang rembulane
Mumpung jembar kalangane
Yo sorako, sorak iyo!!
   Tembang dolanan “Ilir-Ilir” gadhah makna :
Tangia tangia
Tanduran wis muncul
Ijo tenan
Bocah angon, bocah angon
Penekeno uwit blimbing kuwi
Lunyu ananging tetep penekna
Kangge basuh sandanganmu
Suwek ing bagian pinggir
Jaitna , benakna
Kangge mengko sore
Mumpung rembulane cumlorot
Mumpung ana wektu sela
Soraka sorak horee
                                                Kita minangka tiyang manungsa kedah tangi saking
keterpurukan kangge nebalake iman lan kedah ngupiya supados bagya. Anak gembala mendhet blimbing dipunibaratake printah lima wektu. Dipun upiya kanthi temnanan ngayahi rukun islam menapa kemawon ingkang dadaos alanganipun. Wondene kaya ta sandangan ingkang suwek kana kene ananging kita kedah terus benerake , kaya ta iman ingkang kadang medhun kedah dipuntebalake malih.
c.   Padhang Bulan
Yo prakanca dolanan ing njaba
Padhang mbulan padhangé kaya rina
Rembulané kang ngawé-awé
Ngélikaké aja turu soré-soré
            Tembang dolanan “Padhang Bulan” gadhah makna :
Ayo kanca-kanca padha dolanan ing njaba
Cahya rembulan terang
Rembulan kaya ngawe-awe tangane
Ngelengake supados boten turu sore
            Kita kedah gadhah raos sukur marang Gusti ingkang maha kuaos kangge nikmati kaendahan alam. Kangge nwuwuhaken raos sukur kita kedah boten turu sore supados mangkih saged njalani ibadah wengi.

·         Tembang dolanan basa ngemot budi pekerti, saged dipuntingali saking :

a. Jaranan
Jaranan- jaranan, jarane jaran teji
Sing numpak ndoro bei
sing ngiring para mentri
Jeg-jeg nong, jreg-jreg gung
Jeg-jeg gedebuk krincing
Gedebug jedher
Gedebug krincing
Jeg-jeg gedebuk jedher
      Tembang dolanan “Jaranan” gadhah makna budi pekerti ingkang tersirat , inggih menika :
1.      Sesarengan
Lirik “sing numpak ndara bei sing ngiring para mentri” , wonten ing lirik menika kasirat bilih wonten sesarengan antawispun majikan kaliyan rewang. Saling biyantu siji lan sijine.
2.      Ngurmati kaliyan ingkang langkung dhuwur drajatipun.
Budaya Jawa nganndharaken bilih, tiyang ingkang gadhah derajat rendah kedah ngurmati tiyang ingkang gadhah derajat langkung dhuwur. Menika saged katingal saking lirik tembang ndara Bei, ndara Bei menika kangge tiyang ingkang ningrat. Tugas saking para menteri ngawal. Budi pekerti kedah jelas dipuntanemakaen.
b.      MENTHOK-MENTHOK
Menthok-menthok tak kandhani
Mung solahmu angisin-isini
Bokya aja ndheprok
Ana kandhang wae
Enak-enak ngorok
Ora nyambut gawe
Methok-menthok
Mung lakumu megal-megol gawe guyu
                        Tembang dolanan menthok-menthok gadhah makna bilih dados tiyang menika edha intropeksi , boten pareng sombong, lsp. Boten pareng malesan , kangge urip menika kedah ngupiya kanthi temenanan. 












BAB IV
Panutup

            Jinising sastra menika kathah, tembang dolanan menika salah satunggaling wujud karya sastra. Tembang dolanan ingigih menika karya sastra lisan. Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika tembang dolanan gagrag anyar saha ingkang lawas. Boten namung kaperang dados kalih , ananging tembang dolanan gadhah makna ingkang tersirat saha makna langsung. Saben lirik tembang dolanan gadhah makna budi pekerti, makna pendidikan , lsp. Saking tembang dolanan kita saged ngajari lare-lare supados mangerti budaya bangsa piyambak.






















Kapustakaan
A.Teuww.1984. Sastra Dan Ilmu Sastra. Jakarta: Dunia Pustaka Jaya
Ki demang.com : Kongres Bahasa Jawa 5
 Atur Prawacana
Alhamdulillah, puji syukur mugi tansah katetepaken dhumateng Gusti Allah ingkang Maha Agung ingkang sampun paring rahmat, hidayah  saha inayahipun sahengga makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken. Makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika kasusun kagem njangkepi tugas mata kuliah Nyerat Karya Ilmiah”.
Boten kesupen sholawat saha salam mugi tansah katetepaken dhumateng junjungan kita Nabi Agung Muhammad Saw ingkang kita ajeng-ajengaken syafaatipun wonten ing akhirat sakpunika.
Boten kesupen ugi sedaya panyusun ngaturaken aguning panuwun dhumateng :
1.      Ibu Prof. Dr. Dra. Suharti, M.Hum pinangka Dosen mata kuliah Busana Jawa ingkang sampun paring bimbingan saha saran sahengga makalah punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken.
2.      Tiyang sepuh ingkang sampun paring dukugan moral saha material wontening panyusunan makalah punika.
Sedaya panyusun nyadari lan mangertosi bilih wonten ing panyusunan makalah punika taksih tebih saking sampurna, awit saking panyusunanipun, basanipu, utawi pnyeratanipun. Awit saking punika pramila sedaya panyusun nyuwun panyruwe saha pramayogi ingkang tansah ngantu-antu.  

               Yogyakarta, 30 Mei 2017

                          Panyusun



Daftar isi
i.                                Atur Prawacana.....................................................1
ii.                              Daftar Isi...............................................................2
BAB I                         Pambuka
                                    Dasaring Panaliten ................................................3-4
                                    Undheraning Perkawis...........................................4
                                    Ancas.....................................................................4

BAB II            Gegaran teori........................................................5
BAB III          Wosing Panaliten
1.      Pangertosan tembang dolanan........................6-7
2.      Jinising tembang dolanan...............................7-8
3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang
dolanan.........................................................9-12
BAB IV          Dudutan...............................................................13
iii.                            Kapustakaan........................................................14









BAB I
PAMBUKA
1.      Dasaring panaliten
Saksampunipun mangertos teges sastra ingkang umum, kita saged mangertos teges sastra anak saha kados pundi sastra ingkang leres lan becik kangge lare-lare. Sakperangan wonten pandangon babagan sastra ingkang dipunandharaken kados ta :
Pandangon kaping pisan ngandharaken bilih sastra anak tumuju namung kangge lare-lare kemawon. Gadhah teges bilih saged dipuntingali saking basa saha pengantar ingkang nyerat, menika terang-terangan ngandharaken sastra ingkang dipunserat kangge lare-lare. Boten namung saking menika kemawon, ananging ugi saged dipuntingali saking media ingkang ngemot , tuladhanipun majalah lare-lare  (bobo, ananda, lsp).
Ingkang kaping kalih ngandharaken bilih sastra anak menika ngemot babagan cariyos lare-lare. Wos saking cariyos inggih menika babagan kawruh, raos saha pengalaman saking lare-lare.(Huck, et al, 1987:5). Lare menika boten remen kaliyan cariyos inkang ngemot babagan nostalgia saha katresnan amargi boten trep kaliyan karakteripun lare-lare. Lare remen kaliyan cariyos futuristik , amargi cariyos menika ngemot babagan cita-cita, pengalaman, saha cariyos fiksi trep kaliyan karakteripun.
Ingkang kaping tiga, sastra anak inggih menika ingkang dipuserat piyambak kaliyan lare-lare. Dipunwastani mekaten adhedhasar namung lare-lare ingkang saged mratelakaken pengalaman, raos, saha penggalihipun kanthi jujur.
Kaping sekawan, pandangon ingkang ngandharaken bilih sastra bocah menika sastra ngemot babagan nilai moral lan pendidikan, dipunginakaken kangge ngrembakakake pribadi lare-lare supados saged dados masyarakat ingkang gadhah mora saha adap.
Jinising karya sastra anak menika kathah, salah satunggaling inggih menika “Tembang Dolanan”. Andhedasar menika ing makalah dipunrembag keging menapa tembang dolanan dados salah satunggaling jinising sastra anak.
2.      Undheraning perkawis
2.1   Menapa ingkang dipunwastani tembang dolanan?
2.2   Menapa kemawon jinising temban dolanan ?
2.3   Kados pundi tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan?

3.      Ancas
3.1  Mangertos ingkang dipunwastani tembang dolanan.
3.2  Mangertos jinising temban dolanan.
3.3  Mangertos tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.













BAB II
Gegaran Teori

              Sastra saking basa sansekerta, sas ingkng gadhah makna “ ngajar , caos pitedah”, -tra nunjukaken alat kangge ngajar. Saged dipundudut bilih sastra menika alat kangge nunjukakaen, pitedah tuladhanipun silpasastra, buku arsitekektur : kamasutra” buku pitedah babgan kasmaran” (A.Teeuw,1984: 25).
Sastra inggih menika ungkapan saking fakta artistik saha imajinatif minangka manifestasi pagesangan manungsa. (Mursal Esteen, 1978:29).
              Sastra ugi gadhah teges wujud saking asiling pakaryan seni kreatif ingkang objekipun manungsa saha pagesangan, pagesanganipun ngginakaken basa minangka jembatan sosial anggenipun gesang. (Semi, 1988: 8). Sastra menika asling tiruan saking kasunyataan (Mimesis). Karya sastra kedah tuladha saking alam semesta saha model ksunyatan, awit saking menika nilai sastra rendah saha adoh saking ide( Plato). Sastra minagka kagiatan , awujud agama, kawruh saha filsafat.( Aristoteles).














BAB III
Wosing Panaliten

1.      Pangertosan Tembang Dolanan
Tembang dolanan inggih menika reriptan gagrak enggal ingkang boten ngginakaken paugeran gatra, guru lagu, guru wilangan, lan dhong dhing. Biyasanipun dipuntembangake dening lare-lare alit, tuladhanipun wonten ing desa sinambi dolanan barengan kanca-kanca sinambi dipuniringi kaliyan gendhing. Lumntar tembang kala wau lare-lare dipuntepangake kaliyan kewan, tethukulan, tetanduran, lingkungan lam, lsp. Kadhang kala tembang ugi dipuntembangake dening waranggana jroning swasana tinamtu kaya ta ing pagelaran ringgit wacucal.
Tembang dolanan basa Jawa kangge sarana ngisi wekdal ingkang luang lan sarana komunikasi ingkang ngemot pesan moral. Tembang dolanan trep kaliyan karakter lare-lare, amargi trep kaliyan ngrembakaning jiwa anak remen dolanan. Dr Suharko Kasaran, (Ketua Komisi Nasional Budi Pekerti) ngandharaken bilih anak ingkang kirang dibina saha kirang anggenipun caos pendidikan budi pekerti , ing umur 14 taun anak menika cenderung brutal. Pembinaan saha pendidikan budi pekerti ingkang kirang menika nuwuhaken tawuran , pelecehan seksual, lsp (wawanrembag Bultin siyang RCTI, 11 Mei 1999).
Sipat lagu dolanan menika didaktis lan sosial,(Riyadi, wonten ing Djaka Lodang , 5 Agustus 1989). Didaktis inggih menika nedahaken bilih tembang dolanan ngemot  babagan pendidikan, dipunandharaken langsung ing lirik tembang utawa ingkang dipunadharaken tersirat ing perumpamaan utawi analogi. Salah satunggaling keahlian tiyang Jawi damel maneka warni ajaran kanthi bebasan. Sosial gadhah teges menawi tembang dolanan saged dados jembatan kangge jalin hubungan sosial anak saha nuwuhaken sipat-sipat sosial.

            Tembang dolanan anak menika gadhah sipat ingkang mirungan. Dipunwastani mirungan amargi beda kaliyan tembang Jawa sanesipun. Tembang dolanan anak menika lisan Jawa , inggih menika nyanyian rakyat (Dadanadjaja, 1985:19). Tembang dolanan anak gadhah paugeran(Sarwono, dkk 1995:19) inggih menika :
1.      Basa ingkang prasaja.
2.      Cengkok ingkang prasaja.
3.      Jumlah gatra ingkang prasaja.
4.      Ngemot sakperangan perkawis ingkang trep kaliyan kondidi anak.
Lirik ing tembang dolanan gadhah makan tersirat kadosta makna religius, sesarengan, kebangsaan, saha nilai estetis. Lare-lare menika awujud kadang muda ingkang daos penerus bangsa. Bilih saking lare-lare menika sampun kelangan karakter saha boten gadhah budi pekerti ingkang becik, bangsa Indonesia bakal kelangan jatidiri saha karakter bangsa ingkang luhur.
Generasi penerus menika kedah gadhah raos bombong saha jiwa pahlawn kangge ngadhepi masalah. Dipunwiwiti kanthi gadhah raos duweni, saha sneneg kaoyan budaya bangsa piyambak. Tembang dolanan minangka warisan nenek moyang ingakng gadhah nilai-nilai luhur wajib dipunlestantunaken.
2.      Jinising tembang dolanan.
Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika :
a.       Tembang dolanan gagrag lawas.
Tembang dolanan gagrag lawas inggih menika temang dolanan ngkang boten dipunmagertosi sinten ingkang ngripta, sipatipun klasik, lan lagunipun gadhah makna ingkang susah ditebak. Biyasanipun tembang dolanan dipuncripta sampun dangu, sakderengipun taun 1900-an. Tuladha tembang dolanan gagrag lawa inggih menika :
-gundul-gundul pacul
-pendhisil
-Wajibe Dadi Murid
-Jaranan
-Lir-ilir
-Cublak-cublak suweng
-Aku Duwe Pitik
-Sinten Numpak Sepur
-Menthog-Menthog dsb.
                        b. Tembang dolanan gagrag anyar.
Tembang dolanan gagrag anyar inggih menika tembang dolanan ingkang sipatipun awujud kreasi anyar, gampang ditebak, saha ingkang ngripta jelas. Tuladha tembang dolanan gagrag anyar inggih menika :
- (Kaya Ki Narto Sabdo) Gugur Gunung, Lumung Desa, Tahu-tahu   Tempe, Jamu Jawa, Gula Klapa.
- (Karya Ki Anom Suroto) Solo Berseri  dan Mas Sopir
- (Karya Sarwanto, S. Kar) Wonogiri Sukses, dsb.

3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.
Saking data pikantuk bilih tembang dolanan basa jawa gadhah mkana utawi nilai budi pekerti, religius, sesarengan, mandiri, boten sombong, saha intropeksi diri. Diandharaken kirang langkung mekaten :
·         Tembang dolanan ingkang ngemot nilai budi pekerti, religius :
a.   SLUKU-SLUKU BATOK
Sluku-sluku bathok
Bathoke ela-elo
sluku bathok
Bathoke ela-elo
Si Rama menyang Solo
Oleh-olehe payung motha
Mak jenthit lolo lobah
Wong mati ora obah
Nek obah medeni bocah
Nek urip goleka dhuwit.
   Tembang dolanan “sluku-sluku bathok” gadhah makna :
Goyangke sirah
Gelengake sirah
Bapak tindak ing Solo
Oleh-olehe payung motha
Tiba-tiba obah
Tiyang seda boten obah
Yen obah medeni bocah
Yen urip goleko duwit
Manungsa kedah ngresiki batin kanthi dedonga saha dzikir eling marang Gusti Allah, kanthi ngelengake sirah donga kanthi ngucap  laa illa ha illallah rikala bungah utawi susah, rikala pikantuk musibah kedah nerima, urip mati manungsa wonten ing Gusti, amerga menika kedah nindakaken kebajikan kaliyan sesami, ngibadah kaliyan Gusti, menawi badhe nyabut nyawa boten wonten tiyang ingkang saged ngaling-ngalingi.

b.   Ilir-Ilir
Lir-ilir, lir-ilir
Tandure wus sumilir
Tak ijo royo-royo
Tak sengguh temanten anyar
Cah angon, cah angon
Penekno blimbing kuwi
Lunyu-lunyu penekno
Kanggo mbasuh dodotiro
Dodotiro, dodoiro
Kumitir bedah ing pinggir
Dondomono, jlumatono
Kanggo sebo mengko sore
Mumpung padhang rembulane
Mumpung jembar kalangane
Yo sorako, sorak iyo!!
   Tembang dolanan “Ilir-Ilir” gadhah makna :
Tangia tangia
Tanduran wis muncul
Ijo tenan
Bocah angon, bocah angon
Penekeno uwit blimbing kuwi
Lunyu ananging tetep penekna
Kangge basuh sandanganmu
Suwek ing bagian pinggir
Jaitna , benakna
Kangge mengko sore
Mumpung rembulane cumlorot
Mumpung ana wektu sela
Soraka sorak horee
                                                Kita minangka tiyang manungsa kedah tangi saking
keterpurukan kangge nebalake iman lan kedah ngupiya supados bagya. Anak gembala mendhet blimbing dipunibaratake printah lima wektu. Dipun upiya kanthi temnanan ngayahi rukun islam menapa kemawon ingkang dadaos alanganipun. Wondene kaya ta sandangan ingkang suwek kana kene ananging kita kedah terus benerake , kaya ta iman ingkang kadang medhun kedah dipuntebalake malih.
c.   Padhang Bulan
Yo prakanca dolanan ing njaba
Padhang mbulan padhangé kaya rina
Rembulané kang ngawé-awé
Ngélikaké aja turu soré-soré
            Tembang dolanan “Padhang Bulan” gadhah makna :
Ayo kanca-kanca padha dolanan ing njaba
Cahya rembulan terang
Rembulan kaya ngawe-awe tangane
Ngelengake supados boten turu sore
            Kita kedah gadhah raos sukur marang Gusti ingkang maha kuaos kangge nikmati kaendahan alam. Kangge nwuwuhaken raos sukur kita kedah boten turu sore supados mangkih saged njalani ibadah wengi.

·         Tembang dolanan basa ngemot budi pekerti, saged dipuntingali saking :

a. Jaranan
Jaranan- jaranan, jarane jaran teji
Sing numpak ndoro bei
sing ngiring para mentri
Jeg-jeg nong, jreg-jreg gung
Jeg-jeg gedebuk krincing
Gedebug jedher
Gedebug krincing
Jeg-jeg gedebuk jedher
      Tembang dolanan “Jaranan” gadhah makna budi pekerti ingkang tersirat , inggih menika :
1.      Sesarengan
Lirik “sing numpak ndara bei sing ngiring para mentri” , wonten ing lirik menika kasirat bilih wonten sesarengan antawispun majikan kaliyan rewang. Saling biyantu siji lan sijine.
2.      Ngurmati kaliyan ingkang langkung dhuwur drajatipun.
Budaya Jawa nganndharaken bilih, tiyang ingkang gadhah derajat rendah kedah ngurmati tiyang ingkang gadhah derajat langkung dhuwur. Menika saged katingal saking lirik tembang ndara Bei, ndara Bei menika kangge tiyang ingkang ningrat. Tugas saking para menteri ngawal. Budi pekerti kedah jelas dipuntanemakaen.
b.      MENTHOK-MENTHOK
Menthok-menthok tak kandhani
Mung solahmu angisin-isini
Bokya aja ndheprok
Ana kandhang wae
Enak-enak ngorok
Ora nyambut gawe
Methok-menthok
Mung lakumu megal-megol gawe guyu
                        Tembang dolanan menthok-menthok gadhah makna bilih dados tiyang menika edha intropeksi , boten pareng sombong, lsp. Boten pareng malesan , kangge urip menika kedah ngupiya kanthi temenanan. 












BAB IV
Panutup

            Jinising sastra menika kathah, tembang dolanan menika salah satunggaling wujud karya sastra. Tembang dolanan ingigih menika karya sastra lisan. Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika tembang dolanan gagrag anyar saha ingkang lawas. Boten namung kaperang dados kalih , ananging tembang dolanan gadhah makna ingkang tersirat saha makna langsung. Saben lirik tembang dolanan gadhah makna budi pekerti, makna pendidikan , lsp. Saking tembang dolanan kita saged ngajari lare-lare supados mangerti budaya bangsa piyambak.






















Kapustakaan
A.Teuww.1984. Sastra Dan Ilmu Sastra. Jakarta: Dunia Pustaka Jaya
Ki demang.com : Kongres Bahasa Jawa 5
 VAtur Prawacana
Alhamdulillah, puji syukur mugi tansah katetepaken dhumateng Gusti Allah ingkang Maha Agung ingkang sampun paring rahmat, hidayah  saha inayahipun sahengga makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken. Makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika kasusun kagem njangkepi tugas mata kuliah Nyerat Karya Ilmiah”.
Boten kesupen sholawat saha salam mugi tansah katetepaken dhumateng junjungan kita Nabi Agung Muhammad Saw ingkang kita ajeng-ajengaken syafaatipun wonten ing akhirat sakpunika.
Boten kesupen ugi sedaya panyusun ngaturaken aguning panuwun dhumateng :
1.      Ibu Prof. Dr. Dra. Suharti, M.Hum pinangka Dosen mata kuliah Busana Jawa ingkang sampun paring bimbingan saha saran sahengga makalah punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken.
2.      Tiyang sepuh ingkang sampun paring dukugan moral saha material wontening panyusunan makalah punika.
Sedaya panyusun nyadari lan mangertosi bilih wonten ing panyusunan makalah punika taksih tebih saking sampurna, awit saking panyusunanipun, basanipu, utawi pnyeratanipun. Awit saking punika pramila sedaya panyusun nyuwun panyruwe saha pramayogi ingkang tansah ngantu-antu.  

               Yogyakarta, 30 Mei 2017

                          Panyusun



Daftar isi
i.                                Atur Prawacana.....................................................1
ii.                              Daftar Isi...............................................................2
BAB I                         Pambuka
                                    Dasaring Panaliten ................................................3-4
                                    Undheraning Perkawis...........................................4
                                    Ancas.....................................................................4

BAB II            Gegaran teori........................................................5
BAB III          Wosing Panaliten
1.      Pangertosan tembang dolanan........................6-7
2.      Jinising tembang dolanan...............................7-8
3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang
dolanan.........................................................9-12
BAB IV          Dudutan...............................................................13
iii.                            Kapustakaan........................................................14









BAB I
PAMBUKA
1.      Dasaring panaliten
Saksampunipun mangertos teges sastra ingkang umum, kita saged mangertos teges sastra anak saha kados pundi sastra ingkang leres lan becik kangge lare-lare. Sakperangan wonten pandangon babagan sastra ingkang dipunandharaken kados ta :
Pandangon kaping pisan ngandharaken bilih sastra anak tumuju namung kangge lare-lare kemawon. Gadhah teges bilih saged dipuntingali saking basa saha pengantar ingkang nyerat, menika terang-terangan ngandharaken sastra ingkang dipunserat kangge lare-lare. Boten namung saking menika kemawon, ananging ugi saged dipuntingali saking media ingkang ngemot , tuladhanipun majalah lare-lare  (bobo, ananda, lsp).
Ingkang kaping kalih ngandharaken bilih sastra anak menika ngemot babagan cariyos lare-lare. Wos saking cariyos inggih menika babagan kawruh, raos saha pengalaman saking lare-lare.(Huck, et al, 1987:5). Lare menika boten remen kaliyan cariyos inkang ngemot babagan nostalgia saha katresnan amargi boten trep kaliyan karakteripun lare-lare. Lare remen kaliyan cariyos futuristik , amargi cariyos menika ngemot babagan cita-cita, pengalaman, saha cariyos fiksi trep kaliyan karakteripun.
Ingkang kaping tiga, sastra anak inggih menika ingkang dipuserat piyambak kaliyan lare-lare. Dipunwastani mekaten adhedhasar namung lare-lare ingkang saged mratelakaken pengalaman, raos, saha penggalihipun kanthi jujur.
Kaping sekawan, pandangon ingkang ngandharaken bilih sastra bocah menika sastra ngemot babagan nilai moral lan pendidikan, dipunginakaken kangge ngrembakakake pribadi lare-lare supados saged dados masyarakat ingkang gadhah mora saha adap.
Jinising karya sastra anak menika kathah, salah satunggaling inggih menika “Tembang Dolanan”. Andhedasar menika ing makalah dipunrembag keging menapa tembang dolanan dados salah satunggaling jinising sastra anak.
2.      Undheraning perkawis
2.1   Menapa ingkang dipunwastani tembang dolanan?
2.2   Menapa kemawon jinising temban dolanan ?
2.3   Kados pundi tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan?

3.      Ancas
3.1  Mangertos ingkang dipunwastani tembang dolanan.
3.2  Mangertos jinising temban dolanan.
3.3  Mangertos tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.













BAB II
Gegaran Teori

              Sastra saking basa sansekerta, sas ingkng gadhah makna “ ngajar , caos pitedah”, -tra nunjukaken alat kangge ngajar. Saged dipundudut bilih sastra menika alat kangge nunjukakaen, pitedah tuladhanipun silpasastra, buku arsitekektur : kamasutra” buku pitedah babgan kasmaran” (A.Teeuw,1984: 25).
Sastra inggih menika ungkapan saking fakta artistik saha imajinatif minangka manifestasi pagesangan manungsa. (Mursal Esteen, 1978:29).
              Sastra ugi gadhah teges wujud saking asiling pakaryan seni kreatif ingkang objekipun manungsa saha pagesangan, pagesanganipun ngginakaken basa minangka jembatan sosial anggenipun gesang. (Semi, 1988: 8). Sastra menika asling tiruan saking kasunyataan (Mimesis). Karya sastra kedah tuladha saking alam semesta saha model ksunyatan, awit saking menika nilai sastra rendah saha adoh saking ide( Plato). Sastra minagka kagiatan , awujud agama, kawruh saha filsafat.( Aristoteles).














BAB III
Wosing Panaliten

1.      Pangertosan Tembang Dolanan
Tembang dolanan inggih menika reriptan gagrak enggal ingkang boten ngginakaken paugeran gatra, guru lagu, guru wilangan, lan dhong dhing. Biyasanipun dipuntembangake dening lare-lare alit, tuladhanipun wonten ing desa sinambi dolanan barengan kanca-kanca sinambi dipuniringi kaliyan gendhing. Lumntar tembang kala wau lare-lare dipuntepangake kaliyan kewan, tethukulan, tetanduran, lingkungan lam, lsp. Kadhang kala tembang ugi dipuntembangake dening waranggana jroning swasana tinamtu kaya ta ing pagelaran ringgit wacucal.
Tembang dolanan basa Jawa kangge sarana ngisi wekdal ingkang luang lan sarana komunikasi ingkang ngemot pesan moral. Tembang dolanan trep kaliyan karakter lare-lare, amargi trep kaliyan ngrembakaning jiwa anak remen dolanan. Dr Suharko Kasaran, (Ketua Komisi Nasional Budi Pekerti) ngandharaken bilih anak ingkang kirang dibina saha kirang anggenipun caos pendidikan budi pekerti , ing umur 14 taun anak menika cenderung brutal. Pembinaan saha pendidikan budi pekerti ingkang kirang menika nuwuhaken tawuran , pelecehan seksual, lsp (wawanrembag Bultin siyang RCTI, 11 Mei 1999).
Sipat lagu dolanan menika didaktis lan sosial,(Riyadi, wonten ing Djaka Lodang , 5 Agustus 1989). Didaktis inggih menika nedahaken bilih tembang dolanan ngemot  babagan pendidikan, dipunandharaken langsung ing lirik tembang utawa ingkang dipunadharaken tersirat ing perumpamaan utawi analogi. Salah satunggaling keahlian tiyang Jawi damel maneka warni ajaran kanthi bebasan. Sosial gadhah teges menawi tembang dolanan saged dados jembatan kangge jalin hubungan sosial anak saha nuwuhaken sipat-sipat sosial.

            Tembang dolanan anak menika gadhah sipat ingkang mirungan. Dipunwastani mirungan amargi beda kaliyan tembang Jawa sanesipun. Tembang dolanan anak menika lisan Jawa , inggih menika nyanyian rakyat (Dadanadjaja, 1985:19). Tembang dolanan anak gadhah paugeran(Sarwono, dkk 1995:19) inggih menika :
1.      Basa ingkang prasaja.
2.      Cengkok ingkang prasaja.
3.      Jumlah gatra ingkang prasaja.
4.      Ngemot sakperangan perkawis ingkang trep kaliyan kondidi anak.
Lirik ing tembang dolanan gadhah makan tersirat kadosta makna religius, sesarengan, kebangsaan, saha nilai estetis. Lare-lare menika awujud kadang muda ingkang daos penerus bangsa. Bilih saking lare-lare menika sampun kelangan karakter saha boten gadhah budi pekerti ingkang becik, bangsa Indonesia bakal kelangan jatidiri saha karakter bangsa ingkang luhur.
Generasi penerus menika kedah gadhah raos bombong saha jiwa pahlawn kangge ngadhepi masalah. Dipunwiwiti kanthi gadhah raos duweni, saha sneneg kaoyan budaya bangsa piyambak. Tembang dolanan minangka warisan nenek moyang ingakng gadhah nilai-nilai luhur wajib dipunlestantunaken.
2.      Jinising tembang dolanan.
Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika :
a.       Tembang dolanan gagrag lawas.
Tembang dolanan gagrag lawas inggih menika temang dolanan ngkang boten dipunmagertosi sinten ingkang ngripta, sipatipun klasik, lan lagunipun gadhah makna ingkang susah ditebak. Biyasanipun tembang dolanan dipuncripta sampun dangu, sakderengipun taun 1900-an. Tuladha tembang dolanan gagrag lawa inggih menika :
-gundul-gundul pacul
-pendhisil
-Wajibe Dadi Murid
-Jaranan
-Lir-ilir
-Cublak-cublak suweng
-Aku Duwe Pitik
-Sinten Numpak Sepur
-Menthog-Menthog dsb.
                        b. Tembang dolanan gagrag anyar.
Tembang dolanan gagrag anyar inggih menika tembang dolanan ingkang sipatipun awujud kreasi anyar, gampang ditebak, saha ingkang ngripta jelas. Tuladha tembang dolanan gagrag anyar inggih menika :
- (Kaya Ki Narto Sabdo) Gugur Gunung, Lumung Desa, Tahu-tahu   Tempe, Jamu Jawa, Gula Klapa.
- (Karya Ki Anom Suroto) Solo Berseri  dan Mas Sopir
- (Karya Sarwanto, S. Kar) Wonogiri Sukses, dsb.

3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.
Saking data pikantuk bilih tembang dolanan basa jawa gadhah mkana utawi nilai budi pekerti, religius, sesarengan, mandiri, boten sombong, saha intropeksi diri. Diandharaken kirang langkung mekaten :
·         Tembang dolanan ingkang ngemot nilai budi pekerti, religius :
a.   SLUKU-SLUKU BATOK
Sluku-sluku bathok
Bathoke ela-elo
sluku bathok
Bathoke ela-elo
Si Rama menyang Solo
Oleh-olehe payung motha
Mak jenthit lolo lobah
Wong mati ora obah
Nek obah medeni bocah
Nek urip goleka dhuwit.
   Tembang dolanan “sluku-sluku bathok” gadhah makna :
Goyangke sirah
Gelengake sirah
Bapak tindak ing Solo
Oleh-olehe payung motha
Tiba-tiba obah
Tiyang seda boten obah
Yen obah medeni bocah
Yen urip goleko duwit
Manungsa kedah ngresiki batin kanthi dedonga saha dzikir eling marang Gusti Allah, kanthi ngelengake sirah donga kanthi ngucap  laa illa ha illallah rikala bungah utawi susah, rikala pikantuk musibah kedah nerima, urip mati manungsa wonten ing Gusti, amerga menika kedah nindakaken kebajikan kaliyan sesami, ngibadah kaliyan Gusti, menawi badhe nyabut nyawa boten wonten tiyang ingkang saged ngaling-ngalingi.

b.   Ilir-Ilir
Lir-ilir, lir-ilir
Tandure wus sumilir
Tak ijo royo-royo
Tak sengguh temanten anyar
Cah angon, cah angon
Penekno blimbing kuwi
Lunyu-lunyu penekno
Kanggo mbasuh dodotiro
Dodotiro, dodoiro
Kumitir bedah ing pinggir
Dondomono, jlumatono
Kanggo sebo mengko sore
Mumpung padhang rembulane
Mumpung jembar kalangane
Yo sorako, sorak iyo!!
   Tembang dolanan “Ilir-Ilir” gadhah makna :
Tangia tangia
Tanduran wis muncul
Ijo tenan
Bocah angon, bocah angon
Penekeno uwit blimbing kuwi
Lunyu ananging tetep penekna
Kangge basuh sandanganmu
Suwek ing bagian pinggir
Jaitna , benakna
Kangge mengko sore
Mumpung rembulane cumlorot
Mumpung ana wektu sela
Soraka sorak horee
                                                Kita minangka tiyang manungsa kedah tangi saking
keterpurukan kangge nebalake iman lan kedah ngupiya supados bagya. Anak gembala mendhet blimbing dipunibaratake printah lima wektu. Dipun upiya kanthi temnanan ngayahi rukun islam menapa kemawon ingkang dadaos alanganipun. Wondene kaya ta sandangan ingkang suwek kana kene ananging kita kedah terus benerake , kaya ta iman ingkang kadang medhun kedah dipuntebalake malih.
c.   Padhang Bulan
Yo prakanca dolanan ing njaba
Padhang mbulan padhangé kaya rina
Rembulané kang ngawé-awé
Ngélikaké aja turu soré-soré
            Tembang dolanan “Padhang Bulan” gadhah makna :
Ayo kanca-kanca padha dolanan ing njaba
Cahya rembulan terang
Rembulan kaya ngawe-awe tangane
Ngelengake supados boten turu sore
            Kita kedah gadhah raos sukur marang Gusti ingkang maha kuaos kangge nikmati kaendahan alam. Kangge nwuwuhaken raos sukur kita kedah boten turu sore supados mangkih saged njalani ibadah wengi.

·         Tembang dolanan basa ngemot budi pekerti, saged dipuntingali saking :

a. Jaranan
Jaranan- jaranan, jarane jaran teji
Sing numpak ndoro bei
sing ngiring para mentri
Jeg-jeg nong, jreg-jreg gung
Jeg-jeg gedebuk krincing
Gedebug jedher
Gedebug krincing
Jeg-jeg gedebuk jedher
      Tembang dolanan “Jaranan” gadhah makna budi pekerti ingkang tersirat , inggih menika :
1.      Sesarengan
Lirik “sing numpak ndara bei sing ngiring para mentri” , wonten ing lirik menika kasirat bilih wonten sesarengan antawispun majikan kaliyan rewang. Saling biyantu siji lan sijine.
2.      Ngurmati kaliyan ingkang langkung dhuwur drajatipun.
Budaya Jawa nganndharaken bilih, tiyang ingkang gadhah derajat rendah kedah ngurmati tiyang ingkang gadhah derajat langkung dhuwur. Menika saged katingal saking lirik tembang ndara Bei, ndara Bei menika kangge tiyang ingkang ningrat. Tugas saking para menteri ngawal. Budi pekerti kedah jelas dipuntanemakaen.
b.      MENTHOK-MENTHOK
Menthok-menthok tak kandhani
Mung solahmu angisin-isini
Bokya aja ndheprok
Ana kandhang wae
Enak-enak ngorok
Ora nyambut gawe
Methok-menthok
Mung lakumu megal-megol gawe guyu
                        Tembang dolanan menthok-menthok gadhah makna bilih dados tiyang menika edha intropeksi , boten pareng sombong, lsp. Boten pareng malesan , kangge urip menika kedah ngupiya kanthi temenanan. 












BAB IV
Panutup

            Jinising sastra menika kathah, tembang dolanan menika salah satunggaling wujud karya sastra. Tembang dolanan ingigih menika karya sastra lisan. Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika tembang dolanan gagrag anyar saha ingkang lawas. Boten namung kaperang dados kalih , ananging tembang dolanan gadhah makna ingkang tersirat saha makna langsung. Saben lirik tembang dolanan gadhah makna budi pekerti, makna pendidikan , lsp. Saking tembang dolanan kita saged ngajari lare-lare supados mangerti budaya bangsa piyambak.






















Kapustakaan
A.Teuww.1984. Sastra Dan Ilmu Sastra. Jakarta: Dunia Pustaka Jaya
Ki demang.com : Kongres Bahasa Jawa 5
 Atur Prawacana
Alhamdulillah, puji syukur mugi tansah katetepaken dhumateng Gusti Allah ingkang Maha Agung ingkang sampun paring rahmat, hidayah  saha inayahipun sahengga makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken. Makalah babagan “Tembang Dolanan Minangka Salah Satunggaling Wujud Karya Sastra” punika kasusun kagem njangkepi tugas mata kuliah Nyerat Karya Ilmiah”.
Boten kesupen sholawat saha salam mugi tansah katetepaken dhumateng junjungan kita Nabi Agung Muhammad Saw ingkang kita ajeng-ajengaken syafaatipun wonten ing akhirat sakpunika.
Boten kesupen ugi sedaya panyusun ngaturaken aguning panuwun dhumateng :
1.      Ibu Prof. Dr. Dra. Suharti, M.Hum pinangka Dosen mata kuliah Busana Jawa ingkang sampun paring bimbingan saha saran sahengga makalah punika saged paripurna saking wekdal ingkang dipuntemtokaken.
2.      Tiyang sepuh ingkang sampun paring dukugan moral saha material wontening panyusunan makalah punika.
Sedaya panyusun nyadari lan mangertosi bilih wonten ing panyusunan makalah punika taksih tebih saking sampurna, awit saking panyusunanipun, basanipu, utawi pnyeratanipun. Awit saking punika pramila sedaya panyusun nyuwun panyruwe saha pramayogi ingkang tansah ngantu-antu.  

               Yogyakarta, 30 Mei 2017

                          Panyusun



Daftar isi
i.                                Atur Prawacana.....................................................1
ii.                              Daftar Isi...............................................................2
BAB I                         Pambuka
                                    Dasaring Panaliten ................................................3-4
                                    Undheraning Perkawis...........................................4
                                    Ancas.....................................................................4

BAB II            Gegaran teori........................................................5
BAB III          Wosing Panaliten
1.      Pangertosan tembang dolanan........................6-7
2.      Jinising tembang dolanan...............................7-8
3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang
dolanan.........................................................9-12
BAB IV          Dudutan...............................................................13
iii.                            Kapustakaan........................................................14









BAB I
PAMBUKA
1.      Dasaring panaliten
Saksampunipun mangertos teges sastra ingkang umum, kita saged mangertos teges sastra anak saha kados pundi sastra ingkang leres lan becik kangge lare-lare. Sakperangan wonten pandangon babagan sastra ingkang dipunandharaken kados ta :
Pandangon kaping pisan ngandharaken bilih sastra anak tumuju namung kangge lare-lare kemawon. Gadhah teges bilih saged dipuntingali saking basa saha pengantar ingkang nyerat, menika terang-terangan ngandharaken sastra ingkang dipunserat kangge lare-lare. Boten namung saking menika kemawon, ananging ugi saged dipuntingali saking media ingkang ngemot , tuladhanipun majalah lare-lare  (bobo, ananda, lsp).
Ingkang kaping kalih ngandharaken bilih sastra anak menika ngemot babagan cariyos lare-lare. Wos saking cariyos inggih menika babagan kawruh, raos saha pengalaman saking lare-lare.(Huck, et al, 1987:5). Lare menika boten remen kaliyan cariyos inkang ngemot babagan nostalgia saha katresnan amargi boten trep kaliyan karakteripun lare-lare. Lare remen kaliyan cariyos futuristik , amargi cariyos menika ngemot babagan cita-cita, pengalaman, saha cariyos fiksi trep kaliyan karakteripun.
Ingkang kaping tiga, sastra anak inggih menika ingkang dipuserat piyambak kaliyan lare-lare. Dipunwastani mekaten adhedhasar namung lare-lare ingkang saged mratelakaken pengalaman, raos, saha penggalihipun kanthi jujur.
Kaping sekawan, pandangon ingkang ngandharaken bilih sastra bocah menika sastra ngemot babagan nilai moral lan pendidikan, dipunginakaken kangge ngrembakakake pribadi lare-lare supados saged dados masyarakat ingkang gadhah mora saha adap.
Jinising karya sastra anak menika kathah, salah satunggaling inggih menika “Tembang Dolanan”. Andhedasar menika ing makalah dipunrembag keging menapa tembang dolanan dados salah satunggaling jinising sastra anak.
2.      Undheraning perkawis
2.1   Menapa ingkang dipunwastani tembang dolanan?
2.2   Menapa kemawon jinising temban dolanan ?
2.3   Kados pundi tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan?

3.      Ancas
3.1  Mangertos ingkang dipunwastani tembang dolanan.
3.2  Mangertos jinising temban dolanan.
3.3  Mangertos tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.













BAB II
Gegaran Teori

              Sastra saking basa sansekerta, sas ingkng gadhah makna “ ngajar , caos pitedah”, -tra nunjukaken alat kangge ngajar. Saged dipundudut bilih sastra menika alat kangge nunjukakaen, pitedah tuladhanipun silpasastra, buku arsitekektur : kamasutra” buku pitedah babgan kasmaran” (A.Teeuw,1984: 25).
Sastra inggih menika ungkapan saking fakta artistik saha imajinatif minangka manifestasi pagesangan manungsa. (Mursal Esteen, 1978:29).
              Sastra ugi gadhah teges wujud saking asiling pakaryan seni kreatif ingkang objekipun manungsa saha pagesangan, pagesanganipun ngginakaken basa minangka jembatan sosial anggenipun gesang. (Semi, 1988: 8). Sastra menika asling tiruan saking kasunyataan (Mimesis). Karya sastra kedah tuladha saking alam semesta saha model ksunyatan, awit saking menika nilai sastra rendah saha adoh saking ide( Plato). Sastra minagka kagiatan , awujud agama, kawruh saha filsafat.( Aristoteles).














BAB III
Wosing Panaliten

1.      Pangertosan Tembang Dolanan
Tembang dolanan inggih menika reriptan gagrak enggal ingkang boten ngginakaken paugeran gatra, guru lagu, guru wilangan, lan dhong dhing. Biyasanipun dipuntembangake dening lare-lare alit, tuladhanipun wonten ing desa sinambi dolanan barengan kanca-kanca sinambi dipuniringi kaliyan gendhing. Lumntar tembang kala wau lare-lare dipuntepangake kaliyan kewan, tethukulan, tetanduran, lingkungan lam, lsp. Kadhang kala tembang ugi dipuntembangake dening waranggana jroning swasana tinamtu kaya ta ing pagelaran ringgit wacucal.
Tembang dolanan basa Jawa kangge sarana ngisi wekdal ingkang luang lan sarana komunikasi ingkang ngemot pesan moral. Tembang dolanan trep kaliyan karakter lare-lare, amargi trep kaliyan ngrembakaning jiwa anak remen dolanan. Dr Suharko Kasaran, (Ketua Komisi Nasional Budi Pekerti) ngandharaken bilih anak ingkang kirang dibina saha kirang anggenipun caos pendidikan budi pekerti , ing umur 14 taun anak menika cenderung brutal. Pembinaan saha pendidikan budi pekerti ingkang kirang menika nuwuhaken tawuran , pelecehan seksual, lsp (wawanrembag Bultin siyang RCTI, 11 Mei 1999).
Sipat lagu dolanan menika didaktis lan sosial,(Riyadi, wonten ing Djaka Lodang , 5 Agustus 1989). Didaktis inggih menika nedahaken bilih tembang dolanan ngemot  babagan pendidikan, dipunandharaken langsung ing lirik tembang utawa ingkang dipunadharaken tersirat ing perumpamaan utawi analogi. Salah satunggaling keahlian tiyang Jawi damel maneka warni ajaran kanthi bebasan. Sosial gadhah teges menawi tembang dolanan saged dados jembatan kangge jalin hubungan sosial anak saha nuwuhaken sipat-sipat sosial.

            Tembang dolanan anak menika gadhah sipat ingkang mirungan. Dipunwastani mirungan amargi beda kaliyan tembang Jawa sanesipun. Tembang dolanan anak menika lisan Jawa , inggih menika nyanyian rakyat (Dadanadjaja, 1985:19). Tembang dolanan anak gadhah paugeran(Sarwono, dkk 1995:19) inggih menika :
1.      Basa ingkang prasaja.
2.      Cengkok ingkang prasaja.
3.      Jumlah gatra ingkang prasaja.
4.      Ngemot sakperangan perkawis ingkang trep kaliyan kondidi anak.
Lirik ing tembang dolanan gadhah makan tersirat kadosta makna religius, sesarengan, kebangsaan, saha nilai estetis. Lare-lare menika awujud kadang muda ingkang daos penerus bangsa. Bilih saking lare-lare menika sampun kelangan karakter saha boten gadhah budi pekerti ingkang becik, bangsa Indonesia bakal kelangan jatidiri saha karakter bangsa ingkang luhur.
Generasi penerus menika kedah gadhah raos bombong saha jiwa pahlawn kangge ngadhepi masalah. Dipunwiwiti kanthi gadhah raos duweni, saha sneneg kaoyan budaya bangsa piyambak. Tembang dolanan minangka warisan nenek moyang ingakng gadhah nilai-nilai luhur wajib dipunlestantunaken.
2.      Jinising tembang dolanan.
Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika :
a.       Tembang dolanan gagrag lawas.
Tembang dolanan gagrag lawas inggih menika temang dolanan ngkang boten dipunmagertosi sinten ingkang ngripta, sipatipun klasik, lan lagunipun gadhah makna ingkang susah ditebak. Biyasanipun tembang dolanan dipuncripta sampun dangu, sakderengipun taun 1900-an. Tuladha tembang dolanan gagrag lawa inggih menika :
-gundul-gundul pacul
-pendhisil
-Wajibe Dadi Murid
-Jaranan
-Lir-ilir
-Cublak-cublak suweng
-Aku Duwe Pitik
-Sinten Numpak Sepur
-Menthog-Menthog dsb.
                        b. Tembang dolanan gagrag anyar.
Tembang dolanan gagrag anyar inggih menika tembang dolanan ingkang sipatipun awujud kreasi anyar, gampang ditebak, saha ingkang ngripta jelas. Tuladha tembang dolanan gagrag anyar inggih menika :
- (Kaya Ki Narto Sabdo) Gugur Gunung, Lumung Desa, Tahu-tahu   Tempe, Jamu Jawa, Gula Klapa.
- (Karya Ki Anom Suroto) Solo Berseri  dan Mas Sopir
- (Karya Sarwanto, S. Kar) Wonogiri Sukses, dsb.

3.      Tuladha saha nilai filosofi saking tembang dolanan.
Saking data pikantuk bilih tembang dolanan basa jawa gadhah mkana utawi nilai budi pekerti, religius, sesarengan, mandiri, boten sombong, saha intropeksi diri. Diandharaken kirang langkung mekaten :
·         Tembang dolanan ingkang ngemot nilai budi pekerti, religius :
a.   SLUKU-SLUKU BATOK
Sluku-sluku bathok
Bathoke ela-elo
sluku bathok
Bathoke ela-elo
Si Rama menyang Solo
Oleh-olehe payung motha
Mak jenthit lolo lobah
Wong mati ora obah
Nek obah medeni bocah
Nek urip goleka dhuwit.
   Tembang dolanan “sluku-sluku bathok” gadhah makna :
Goyangke sirah
Gelengake sirah
Bapak tindak ing Solo
Oleh-olehe payung motha
Tiba-tiba obah
Tiyang seda boten obah
Yen obah medeni bocah
Yen urip goleko duwit
Manungsa kedah ngresiki batin kanthi dedonga saha dzikir eling marang Gusti Allah, kanthi ngelengake sirah donga kanthi ngucap  laa illa ha illallah rikala bungah utawi susah, rikala pikantuk musibah kedah nerima, urip mati manungsa wonten ing Gusti, amerga menika kedah nindakaken kebajikan kaliyan sesami, ngibadah kaliyan Gusti, menawi badhe nyabut nyawa boten wonten tiyang ingkang saged ngaling-ngalingi.

b.   Ilir-Ilir
Lir-ilir, lir-ilir
Tandure wus sumilir
Tak ijo royo-royo
Tak sengguh temanten anyar
Cah angon, cah angon
Penekno blimbing kuwi
Lunyu-lunyu penekno
Kanggo mbasuh dodotiro
Dodotiro, dodoiro
Kumitir bedah ing pinggir
Dondomono, jlumatono
Kanggo sebo mengko sore
Mumpung padhang rembulane
Mumpung jembar kalangane
Yo sorako, sorak iyo!!
   Tembang dolanan “Ilir-Ilir” gadhah makna :
Tangia tangia
Tanduran wis muncul
Ijo tenan
Bocah angon, bocah angon
Penekeno uwit blimbing kuwi
Lunyu ananging tetep penekna
Kangge basuh sandanganmu
Suwek ing bagian pinggir
Jaitna , benakna
Kangge mengko sore
Mumpung rembulane cumlorot
Mumpung ana wektu sela
Soraka sorak horee
                                                Kita minangka tiyang manungsa kedah tangi saking
keterpurukan kangge nebalake iman lan kedah ngupiya supados bagya. Anak gembala mendhet blimbing dipunibaratake printah lima wektu. Dipun upiya kanthi temnanan ngayahi rukun islam menapa kemawon ingkang dadaos alanganipun. Wondene kaya ta sandangan ingkang suwek kana kene ananging kita kedah terus benerake , kaya ta iman ingkang kadang medhun kedah dipuntebalake malih.
c.   Padhang Bulan
Yo prakanca dolanan ing njaba
Padhang mbulan padhangé kaya rina
Rembulané kang ngawé-awé
Ngélikaké aja turu soré-soré
            Tembang dolanan “Padhang Bulan” gadhah makna :
Ayo kanca-kanca padha dolanan ing njaba
Cahya rembulan terang
Rembulan kaya ngawe-awe tangane
Ngelengake supados boten turu sore
            Kita kedah gadhah raos sukur marang Gusti ingkang maha kuaos kangge nikmati kaendahan alam. Kangge nwuwuhaken raos sukur kita kedah boten turu sore supados mangkih saged njalani ibadah wengi.

·         Tembang dolanan basa ngemot budi pekerti, saged dipuntingali saking :

a. Jaranan
Jaranan- jaranan, jarane jaran teji
Sing numpak ndoro bei
sing ngiring para mentri
Jeg-jeg nong, jreg-jreg gung
Jeg-jeg gedebuk krincing
Gedebug jedher
Gedebug krincing
Jeg-jeg gedebuk jedher
      Tembang dolanan “Jaranan” gadhah makna budi pekerti ingkang tersirat , inggih menika :
1.      Sesarengan
Lirik “sing numpak ndara bei sing ngiring para mentri” , wonten ing lirik menika kasirat bilih wonten sesarengan antawispun majikan kaliyan rewang. Saling biyantu siji lan sijine.
2.      Ngurmati kaliyan ingkang langkung dhuwur drajatipun.
Budaya Jawa nganndharaken bilih, tiyang ingkang gadhah derajat rendah kedah ngurmati tiyang ingkang gadhah derajat langkung dhuwur. Menika saged katingal saking lirik tembang ndara Bei, ndara Bei menika kangge tiyang ingkang ningrat. Tugas saking para menteri ngawal. Budi pekerti kedah jelas dipuntanemakaen.
b.      MENTHOK-MENTHOK
Menthok-menthok tak kandhani
Mung solahmu angisin-isini
Bokya aja ndheprok
Ana kandhang wae
Enak-enak ngorok
Ora nyambut gawe
Methok-menthok
Mung lakumu megal-megol gawe guyu
                        Tembang dolanan menthok-menthok gadhah makna bilih dados tiyang menika edha intropeksi , boten pareng sombong, lsp. Boten pareng malesan , kangge urip menika kedah ngupiya kanthi temenanan. 












BAB IV
Panutup

            Jinising sastra menika kathah, tembang dolanan menika salah satunggaling wujud karya sastra. Tembang dolanan ingigih menika karya sastra lisan. Tembang dolanan kaperang dados kalih, inggih menika tembang dolanan gagrag anyar saha ingkang lawas. Boten namung kaperang dados kalih , ananging tembang dolanan gadhah makna ingkang tersirat saha makna langsung. Saben lirik tembang dolanan gadhah makna budi pekerti, makna pendidikan , lsp. Saking tembang dolanan kita saged ngajari lare-lare supados mangerti budaya bangsa piyambak.






















Kapustakaan
A.Teuww.1984. Sastra Dan Ilmu Sastra. Jakarta: Dunia Pustaka Jaya
Ki demang.com : Kongres Bahasa Jawa 5